Płyty główne

Czym są płyty główne?

Płyta główna (motherboard) to podstawowy komponent komputera łączący wszystkie podzespoły – procesor, pamięć RAM, karty graficzne, dyski, zasilacz i urządzenia peryferyjne. Zawiera chipset (układ sterujący komunikacją), gniazdo procesora (socket), sloty pamięci RAM, sloty PCIe, złącza SATA/M.2 dla dysków, porty USB, audio, Ethernet oraz BIOS/UEFI. Wybór płyty głównej determinuje kompatybilność z procesorem (Intel LGA1700 vs AMD AM5), możliwości rozbudowy (liczba slotów RAM, PCIe, M.2) oraz potencjał do overclockingu.

Płyty dzielą się według formatu (wielkości), chipsetu (funkcjonalności) i segmentu. Formaty: ATX 305x244mm (pełnowymiarowa, 4 sloty RAM, 3-4 sloty PCIe), Micro-ATX 244x244mm (kompaktowa, 4 sloty RAM, 2-3 sloty PCIe), Mini-ITX 170x170mm (najmniejsza, 2 sloty RAM, 1 slot PCIe). Chipsety Intel: H610/B660 (budget), B760 (mainstream), Z690/Z790 (enthusiast z overclockingiem). Chipsety AMD: A620 (budget), B650 (mainstream), X670 (enthusiast). Ceny od 300 zł (budget) do 3000+ zł (enthusiast).

Formaty płyt głównych

ATX – standard 305x244mm, najbardziej popularny. Konfiguracja: 4 sloty DDR4/DDR5 (do 128-192GB RAM), 1-3 sloty PCIe x16 dla GPU, 2-3 sloty PCIe x1/x4, 4-6 portów SATA, 2-4 sloty M.2 NVMe, 6-10 portów USB. Montaż: obudowy ATX Mid Tower lub Full Tower. Zalety: maksimum slotów i portów, najlepsze chłodzenie, łatwiejszy montaż. Wady: duży rozmiar. Zastosowanie: gaming PC, workstation, enthusiast builds.

Micro-ATX (mATX) – 244x244mm, kompromis między ATX a Mini-ITX. Konfiguracja: 4 sloty RAM, 1-2 sloty PCIe x16, 1-2 sloty PCIe x1, 4 porty SATA, 1-2 sloty M.2, 4-6 portów USB. Montaż: obudowy Micro-ATX lub ATX. Zalety: mniejsza, niższa cena. Wady: mniej slotów rozszerzeń, gęściej zapakowane komponenty. Zastosowanie: kompaktowy gaming PC, PC biurowy, HTPC.

Mini-ITX – 170x170mm, najmniejszy format. Konfiguracja: 2 sloty RAM (max 64GB), 1 slot PCIe x16, 2-4 porty SATA, 1-2 sloty M.2, 4 porty USB. Montaż: obudowy Mini-ITX (5-15 litrów). Zalety: ultra-compact, przenośny. Wady: ograniczone możliwości rozbudowy, trudniejszy montaż, gorsze chłodzenie, droższe. Zastosowanie: SFF PC, HTPC, minimalistyczne setupy.

Chipsety Intel i AMD

Intel H610 – entry-level dla Core i3/i5. Brak overclockingu CPU/RAM, PCIe 4.0, 4 porty SATA, 1 slot M.2, 4 porty USB. Format mATX/Mini-ITX. Zastosowanie: PC biurowy, budget gaming. Zalety: najniższa cena. Wady: minimalne funkcje.

Intel B760 – mainstream dla Core i5/i7. Brak OC CPU, overclocking RAM do DDR5-7200+, PCIe 5.0 x16, 6 portów SATA, 2-3 sloty M.2, 6-8 portów USB, niektóre WiFi 6/6E. Zastosowanie: gaming, content creation. Najlepszy wybór dla większości użytkowników – obsługa najnowszych CPU bez przepłacania.

Intel Z690/Z790 – enthusiast dla overclockingu. Pełny overclocking CPU/RAM, PCIe 5.0, więcej portów, premium audio (ALC4080), 2.5Gb/10Gb Ethernet, WiFi 6E, zaawansowane VRM 16-20 faz. Format głównie ATX. Zastosowanie: gaming z i7/i9 overclockowane, workstation high-end. Zalety: maksymalna wydajność. Wady: wysoka cena, OC wymaga dobrego chłodzenia.

AMD A620 – entry-level dla Ryzen 7000. Brak OC CPU/RAM (tylko podstawowe profile), PCIe 4.0, 4 porty SATA, 1-2 sloty M.2. Format mATX/Mini-ITX. Zastosowanie: PC biurowy, budget gaming. Zalety: najniższa cena AM5. Wady: ograniczone funkcje.

AMD B650 – mainstream dla Ryzen 5/7. Overclocking CPU przez PBO, overclocking RAM EXPO do DDR5-6000+, PCIe 5.0 x16 dla GPU, 6 portów SATA, 2-3 sloty M.2 (1x PCIe 5.0), 8-10 portów USB, VRM 10-14 faz. Zastosowanie: gaming, workstation. Najlepszy wybór dla większości – obsługa OC, PCIe 5.0, dobra cena.

AMD X670/X670E – enthusiast dla maksymalnego OC. Pełny overclocking CPU/RAM, X670E ma więcej linii PCIe 5.0 (GPU + 2x M.2), 8-12 portów SATA, 4-5 slotów M.2, 12+ portów USB z USB4/Thunderbolt 4, premium audio/LAN (2.5Gb/10Gb), WiFi 6E/7, zaawansowane VRM 16-20 faz. Zastosowanie: gaming high-end, workstation, enthusiast overclocking. Zalety: maksimum funkcji. Wady: wysoka cena.

Kluczowe komponenty płyty głównej

Socket procesora – Intel LGA1700 (12., 13., 14. gen Core), AMD AM5 (Ryzen 7000+). Socket determinuje kompatybilność – nie można zamontować Intel w płycie AMD. AM5 ma przewagę: AMD obiecało wsparcie do 2027+.

VRM (Voltage Regulator Module) – dostarcza stabilne napięcie do procesora. Liczba faz: 6-8 wystarczy dla i5/Ryzen 5, 10-14 dla i7/Ryzen 7, 16-20+ dla i9/Ryzen 9 overclockowane. Lepsze VRM = stabilniejszy OC, niższe temperatury, dłuższa żywotność. Premium płyty mają radiatory VRM.

Sloty pamięci RAM – DDR4 vs DDR5. Płyty Intel 12./13. gen mają warianty DDR4 i DDR5 (nie mieszane). AMD Ryzen 7000 tylko DDR5. DDR5 szybsze (4800-7200 MHz vs DDR4 3200-3600 MHz) ale droższe. 4 sloty dla ATX/mATX (max 128-192GB), 2 sloty Mini-ITX (max 64GB). Zawsze instaluj RAM parami dla dual-channel.

Sloty M.2 – dla SSD NVMe. Nowsze płyty mają 2-4 sloty M.2, obsługa PCIe 4.0 (do 7000 MB/s) lub PCIe 5.0 (do 14000 MB/s). Sprawdź czy sloty mają radiatory – NVMe grzeją się do 70-80°C, radiator obniża do 50-60°C.

Audio codec – Realtek ALC887/ALC892 (budget), ALC897/ALC1200 (mainstream, lepsze SNR), ALC4080/ALC1220 (premium, SNR 120dB+). Audiophile używają zewnętrznych DAC/AMP, wbudowany audio wystarczy dla słuchawek gamingowych.

LAN Ethernet – Realtek RTL8111H (1Gb) standard, Intel I225-V/I226-V (2.5Gb) premium, Aquantia (10Gb) dla workstation. 2.5Gb przydatne dla NAS, transfery lokalne. Gaming: 1Gb wystarczy.

WiFi i Bluetooth – Intel WiFi 6/6E (AX200/AX210/AX211) standard w płytach z WiFi. WiFi 6: 1200-2400 Mbps, 2.4GHz + 5GHz. WiFi 6E: dodatkowo pasmo 6GHz. WiFi 7 pojawia się w najnowszych premium płytach. Bluetooth 5.2/5.3 dla peryferii bezprzewodowych.

Jak wybrać płytę główną?

Rozpocznij od procesora – wybór CPU determinuje platformę. Intel Core 12./13./14. gen = płyta LGA1700 z chipsetem H610/B760/Z790. AMD Ryzen 7000 = płyta AM5 z chipsetem A620/B650/X670. Nie możesz zamienić Intel<->AMD.

Format według obudowy – sprawdź jakie formaty obsługuje obudowa (ATX/mATX/Mini-ITX). ATX dla normalnego desktop (najlepszy stosunek funkcji do ceny), mATX dla kompaktu, Mini-ITX dla ultra-compact (droższe, mniej slotów).

Chipset według potrzeb – planujesz overclocking CPU? Intel Z790 lub AMD X670. Nie overclocking: Intel B760, AMD B650 (obsługują EXPO/XMP RAM, PBO CPU). Budget: Intel H610, AMD A620. Dla gaming PC 2024: B760 (Intel) lub B650 (AMD) to sweet spot.

Liczba slotów i portów – policz potrzeby: ile RAM (2 sloty = max 64GB, 4 sloty = max 192GB), ile dysków (1x M.2 + 1x SATA? 3x M.2?), ile kart rozszerzeń (GPU + capture card?), ile USB. Wybierz płytę z zapasem 20-30% na przyszłość.

WiFi – wbudowany czy karta? – płyta z WiFi droższa o 100-300 zł. Karta PCIe WiFi 6 kosztuje 80-150 zł. Jeśli masz wolny slot PCIe – taniej kupić płytę bez WiFi + kartę. Dla desktop z Ethernet – WiFi niepotrzebny, kabel zawsze lepszy (stabilność, ping).

Budget – segmenty: 300-500 zł (budget, H610/A620, podstawowe funkcje), 500-800 zł (mainstream, B760/B650, niektóre WiFi, dobre VRM), 800-1500 zł (premium, WiFi standard, RGB, lepszy audio/LAN), 1500-3000+ zł (enthusiast, overclocking extreme, wszystkie features).

Producenci – top tier: ASUS ROG, MSI MEG/MPG, Gigabyte AORUS = najlepsze VRM, features, cena premium. Mid tier: ASUS TUF/Prime, MSI MAG/Pro, Gigabyte Gaming = dobry balans. Budget tier: MSI Pro, Gigabyte Eagle = minimalne funkcje, niższa cena. Wszystkie są niezawodne, różnice w features i estetyce.

Najczęściej zadawane pytania

Czy płyta główna wpływa na wydajność w grach?

Bezpośrednio: minimalny wpływ (<5% różnicy między H610 a Z790 z tym samym CPU/GPU). Pośrednio: płyta wpływa przez umożliwienie overclockingu (Z790/X670 pozwala OC CPU/RAM = +5-15% FPS), obsługę szybszej RAM (DDR5-6000 vs DDR5-4800 = +5-10% FPS). Dla budżetu 5000-8000 zł lepiej wydać więcej na GPU niż płytę, dla budżetu 15000+ zł premium płyta ma sens.

Czy mogę użyć procesora Intel w płycie AMD?

Nie, absolutnie niemożliwe. Intel używa socketu LGA, AMD używa PGA/LGA. Fizycznie nie pasują, electrical pinout różny, chipset incompatible. Intel Core 13. gen wymaga płyty LGA1700. AMD Ryzen 7000 wymaga płyty AM5. W obrębie platformy jest kompatybilność: Intel 12./13./14. gen działają w płytach LGA1700 (czasem aktualizacja BIOS wymagana).

DDR4 czy DDR5 – którą płytę wybrać?

Dla Intel 12./13. gen masz wybór (płyty są dedykowane DDR4 LUB DDR5). AMD Ryzen 7000 tylko DDR5. DDR5 szybsze (4800-7200 MHz vs DDR4 3200-3600 MHz) ale droższe o 30-50%. Wydajność: DDR5-6000 daje +5-10% FPS vs DDR4-3600 w CPU-limited scenariuszach. Wybór 2024: jeśli budżet pozwala – DDR5 (przyszłościowe), jeśli budget tight – DDR4 nadal OK. Nie da się upgrade DDR4->DDR5 bez wymiany płyty i RAM.

Ile slotów M.2 potrzebuję?

Większość użytkowników: 2 sloty wystarczają (1x SSD 1TB system + gry, 1x SSD 2TB dane/zapas). Content creator: 3-4 sloty (projekty wideo, cache). Gaming: 1-2 sloty OK. Sprawdź czy płyta ma radiatory M.2 – NVMe PCIe 4.0 bez radiatora throttle przy 70°C+.

Czy potrzebuję płyty z WiFi jeśli mam router blisko PC?

Nie, Ethernet (kabel) zawsze lepszy od WiFi: stabilność (0 packet loss vs WiFi 0.1-1%), ping (1-2ms vs WiFi 5-20ms), przepustowość pełna. Płyta z WiFi droższa o 100-300 zł niepotrzebnie. WiFi ma sens gdy: router daleko, wynajmowane mieszkanie (nie można ciągnąć kabli), Mini-ITX w salonie (HTPC), mobilny setup. Dla stacjonarnego desktop – kabel Ethernet zawsze.